Πολύ συχνά στον αθλητισμό αναφερόμαστε στην έννοια του άγχους, καθώς απασχολεί όλους όσους εμπλέκονται σε αυτόν και ιδιαίτερα τους αθλητές.

Πρόκειται για τη συναισθηματική και γνωστική αντίδραση του οργανισμού όταν βιώνει μια απαιτητική κατάσταση. Χαρακτηρίζεται από συναισθήματα έντασης, φόβου, νευρικότητας, ανησυχίας, αρνητικές σκέψεις, καθώς και από φυσιολογικές αλλαγές (Θεοδωράκης, 2010).

Γράφει η Γλυκερία Σκούρα, Ψυχολόγος/Αθλητική Ψυχολόγος MSc.

Τα τελευταία χρόνια το άγχος δεν αντιμετωπίζεται σαν μία μονοδιάσταστη έννοια, αλλά διακρίνεται σε γνωστικό και σε σωματικό επίπεδο.

Στην περίπτωση του γνωστικού άγχους ο αθλητής έχει να αντιμετωπίσει δυσάρεστα συναισθήματα, αρνητικές και ενοχλητικές σκέψεις και ανησυχία, δηλαδή στοιχεία που σχετίζονται με τη νοητική δραστηριότητα.

Στην περίπτωση του σωματικού άγχους τα συμπτώματα που βιώνει ο αθλητής έχουν να κάνουν με αλλαγές σε φυσιολογικό επίπεδο, δηλαδή ένταση των μυών, αύξηση των παλμών, αυξημένη εφίδρωση, πόνο ή σφίξιμο στο στομάχι κλπ.

Είναι γεγονός πως ο κάθε αθλητής αντιλαμβάνεται διαφορετικά το άγχος, τόσο τη γνωστική, όσο και τη σωματική του διάσταση, και αυτό έχει μάλιστα άμεση σχέση με το χρόνο. Πιο συγκεκριμένα, έρευνες έχουν δείξει πως το γνωστικό άγχος μπορεί να είναι υψηλό για αρκετό διάστημα πριν από ένα σημαντικό αγώνα και να παραμείνει έτσι μέχρι και την ώρα του αγώνα. Επιπλέον μπορεί να έχει διακυμάνσεις αναλόγως του πώς αντιλαμβάνεται εκείνη την ώρα ο αθλητής την απόδοσή του, θετικά ή αρνητικά. Το σωματικό άγχος φαίνεται να αυξάνεται ιδιαιτέρως καθώς πλησιάζει η ώρα του αγώνα, ενώ συνήθως πέφτει κατακόρυφα με την έναρξη του αγώνα σε αθλήματα μεγάλης διάρκειας όπως πχ. το ποδόσφαιρο, σε αντίθεση με αθλήματα μικρής διάρκειας όπως το άλμα εις μήκος.

Έχει υποστηριχθεί πως δύο είναι οι κύριες αιτίες του προαγωνιστικού άγχους (Martens, Vealey και Burton, 1990). Η πρώτη αφορά την αβεβαιότητα των αθλητών σχετικά με την έκβαση του αγώνα και το αποτέλεσμά του και η δεύτερη έχει να κάνει με τη σημασία που έχει για τους αθλητές το αποτέλεσμα του αγώνα. Φυσικά πολλοί είναι οι παράγοντες που θα επηρεάσουν επιπρόσθετα τον αθλητή, όπως η αυτοπεποίθησή του, το τι προσδοκά ότι μπορεί να κερδίσει από ένα νικητήριο αποτέλεσμα (αμοιβές), το πόσο έτοιμος και καλά προετοιμασμένος αισθάνεται, η συνοχή της ομάδας του εφόσον μιλάμε για ένα ομαδικό άθλημα, οι προσδοκίες των σημαντικών άλλων για τον αθλητή  κ.α.

Ένα σημαντικό επίσης ζήτημα είναι ότι ο κάθε αθλητής αναλόγως του αθλήματός του αλλά και αναλόγως της προσωπικότητάς του μπορεί να λειτουργεί και να αποδίδει καλύτερα σε συγκεκρινένα επίπεδα άγχους.

Παραδείγματος χάριν, στα αθλήματα υψηλής έντασης ή σε αυτά που απαιτούν μεγαλύτερη δύναμη ή ταχύτητα φαίνεται πως χρειάζεται υψηλή διέγερση, ενώ σε αυτά που απαιτούν περισσότερο λεπτές κινήσεις απαιτούνται χαμηλά επίπεδα διέγερσης. Σε κάθε περίπτωση όμως τα δύο άκρα –πολύ υψηλή ή πολύ χαμηλή διέγερση- φαίνεται πως υποσκάπτουν την απόδοση του αθλητή.

Ο κάθε αθλητής συνήθως έχει ένα επίπεδο στο οποίο μπορεί να λειτουργεί σωστά και να αποδίδει με επιτυχία, και θα πρέπει με τις κατάλληλες ψυχολογικές τεχνικές να προσαρμόζεται σε αυτό. Είναι αναμενόμενο πως σε σημαντικούς και απαιτητικούς αγώνες θα αυξηθούν τα επίπεδα άγχους του, γνωστικού και σωματικού, το θέμα είναι ωστόσο να βρίσκεται σε θέση να τα διαχειρίζεται.

Η αύξηση για παράδειγμα της αυτοπεποίθησης του αθλητή είναι καθοριστικής σημασίας ειδικά στις αναπτυξιακές ηλικίες καθώς όχι μόνο θα βοηθήσει στη ρύθμιση της διέγερσης αλλά θα αποτελέσει εφόδιο που θα έχει ο αθλητής και στα επόμενα στάδια της πορείας του.

Τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό είναι οι τεχνικές χαλάρωσης μέσω των οποίων ο αθλητής θα καταφέρει να ελέγξει τόσο τη σκέψη του όσο και το σώμα του. Κάποιες βασικές είναι ο έλεγχος της αναπνοής, δηλαδή ο σωστός τρόπος αναπνοών που μαθαίνει  να εξασκεί ο αθλητής (π.χ. διαφραγματική αναπνοή) και που μπορεί να χρησιμοποιεί στιγμιαία για να επαναφέρει ένα φυσιολογικό ρυθμό αναπνοής και ηρεμίας σε περίπτωση σωματικού άγχους ή για να απομακρύνει αρνητικές σκέψεις στην περίπτωση γνωστικού άγχους.

Μία ακόμα τεχνική που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο αθλητής είναι η προοδευτική μυική χαλάρωση. Εδώ ο αθλητής μαθαίνει όντας πλήρως συγκεντρωμένος να αναγνωρίζει την ένταση στους μύες καθώς πραγματοποιείται η σύσπασή τους και κατόπιν να απελευθερώνει την ένταση και να τους χαλαρώνει πλήρως. Πρόκειται για τεχνική που χρειάζεται χρόνο και εξάσκηση από τον αθλητή, αλλά του δίνει τη δυνατότητα να έχει πολύ μεγάλο έλεγχο του σώματός του.

Γλυκερία Σκούρα

Ψυχολόγος/Αθλητική Ψυχολόγος MSc.

Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

Μέλος του επιστημονικού δυναμικού της Sports Exelixis

Τηλ.: 2105721059

Μοb.: 6970334111